جایگاه زالودرمانی و نظر حکمای ایرانی (شماره۱)

جایگاه زالودرمانی

استفاده از زالوی طبی و زالودرمانی در ایران در درمان برخی از بیماری ها از سابقه طولانی  برخوردار بوده به طوریکه در کتاب قانون بوعلی سینا به درمان بسیاری از بیماری ها به وسیله زالو اشاره شده است. در طب افواهی (عامیانه) استفاده از زالو نیز همانند حجامت و فصد نزد مردم ایران زمین یک رفتار درمانی و پیشگیری کننده شناخته می شده است به طوریه مردم شهر و روستا به این واقعیت اذعان داشتند که مشکل بسیاری از عفونت ها ، زخم ها و کسالت های بدن از طریق زالواندازی برطرف می شود.

جایگاه زالودرمانی از نظر برخی حکمای ایرانی

از نظر برخی از حکما ، فصد یا رگ زنی ، خون را از اعماق وجود ، حجامت از سطوح بدن و زالو از موضع پوست پاک می کند. در حالیکه استاد خیراندیش حجامت را بدنه تطهیر (پاکسازی خون) ، فصد را بازوان آن و زالو را سر انگشتان هنرمند پاکسازی خون می داند.

شیخ الرئیس بوعلی سینا باب مبسوطی پیرامون جایگاه زالودرمانی دارد و چنین می فرماید: از زالوهایی که کرک ریز و نرم دارند و یا لاجوردی رنگ هستند. پرهیز کنید زیرا دچار غشی ، خونریزی ، تب و سستی و قرحه های بدخیم خواهد شد. از زالویی استفاده شود که در آب های خزه دار که محل زیست قورباغه هاست نمو کرده و نه زالویی که در آبهای گل آلود سیاه بوده است. زالو بهتر از حجامت خون تباه و فاسد را از عمق بدن خارج می سازد. زالو را باید ابتدا به صورت سرازیر نگهداشت تا استفراغ کرده و محتویات شکمش بیرون بریزد. سپس اندکی خون بره به او می دهند. تا به عنوان پیش غذا میل کند پس از پاک کردن بدن زالو با اسفنج نرم آن را در آب پاک حمام می کنند و پس از شستشوی پوست و مالش محل زالو اندازی، زالو را در محل می چسبانند در انتها مواد چسبیده و کثیف بدن زالو را با بوراکس پاک می کنند. استفاده از مواد صابونی عطر دار مضر است.

از دیدگاه حکیم جرجانی ، بهترین زالو ، زالوی موجود در آبهای پاکیزه است و شکل آن باید همانند دُم موش باشد و دارای شکم سرخ رنگ و پشت سبز بوده و سرش کوچک باشد. طریقه استعمال و موارد احتیاطی حکیم جرجانی همانند دیدگاه بوعلی سیناست.

نمته بارز افتراق دیدگاه جرجانی با تمم حکما درباره کاربرد زالو این جمله است که می فرماید: نخست باید تن را به فصد و مسهل پاک کرد و سپس زالو را فراز گذارید تا منفعت او پدید آید. جایی که می خواهید زالو بگذارید را با دست مالش دهید تا سرخ شود. چنانچه جای زالو انداختن را با گل سرشور یا خون اندود کنند، زالو بهتر می چسبد.

بهتر است پس از جداشدن زالو ، محل گزش را حجامت نموده تا احیاناً اگر  آزاری و عفونتی بر اثر نیش زالو عارض شده ، از بین برود. اگر بعد از زالو اندازی، خون بند نیاید می توان از مازوج  سوخته ، نوره ، خاکستر یا سوده نرم (یا پودر باقلا و زرد چوبه) استفاده کرد.

رازی و ابن سینا هر دو روی سروی سه روش خون گیری کار کرده اند. ابن سینا معتقد است که زالو اندازی از فصد مفاز فصد مفید تر است زیرا فصد خون سطحی را خارج می کند. (خون سیاهرگی) اما زالو خون را از عمق بدن خارج می نماید.